In de economie wordt het transactionele model door veel mensen als de waarheid gezien. Partijen die samenwerken zijn altijd uit op economisch gewin en daarmee eigenbelang. Door goed te onderhandelen en contracten af te sluiten, krijgt elke partij waar hij/zij recht op heeft. Iedereen werkt zo efficiënt mogelijk om het eigen maximale resultaat te behalen. En daarmee is het gemeenschappelijke resultaat ook optimaal.

Tijdens de 2^e sessie van platform ketensamenwerking van Nijenrode hebben we gekeken naar een tweede model: het model van vriendschap binnen ketensamenwerking. Filosoof Edgar Karssing en Supplychain specialist Jack. Maar klopt deze theorie wel en werkt dit echt? Halen we wel de meest optimale resultaten door allemaal eigen belangen na te streven. In de bouw zijn talloze voorbeelden te bedenken waar uit blijkt dat als elke partij zijn eigen belang nastreeft, dit niet de meest optimale resultaten oplevert. En soms zelf desastreuze resultaten, slechte projecten en ruzie.

Dat klinkt misschien erg mooi, en ook wel een beetje zweverig. Maar werkt dit wel echt? En hoe kom je dan tot een vriendschapsrelatie binnen een ketensamenwerking? Gelukkig is hier onderzoek naar gedaan. In het boek Prosocial (Elinor Ostrom) zijn 8 principes opgesteld om te komen tot de vriendschappelijke relatie binnen een samenwerking. Ik neem jullie hier graag in mee: van der Veen hebben ons meegenomen in dit tweede model. De theorie is dat wanneer je jouw ketenpartners behandeld alsof het jouw vrienden zijn en investeert in de relatie, je samen tot betere resultaten kunt komen. Wanneer er sprake is van gelijkwaardigheid, wederkerigheid en genegenheid kun je samen past echt groeien. En daarmee kom je vanzelf tot efficiëntie en betere financiële resultaten. Nog belangrijker: je maakt de samenwerking voor elke partij ook nog eens veel leuker!

1. Start binnen een samenwerking altijd met het bepalen van een gezamenlijk doel en een gezamenlijke identiteit. Het ketenteam moet zich echt een team gaan voelen. En individuele belangen van partijen mogen nooit boven het teambelang staan. ‘What’s in it for us?’ in plaats van ‘What’s in it for me?’.
   
   
2. Een eerlijke verdeling van de baten en de lasten. In het transactionele model probeer je vooral waarde van elkaar af te pakken. In het relationele model probeer je waarde te vergroten en zie je het belang om deze waarde zo eerlijk mogelijk te verdelen. Alleen dan blijven alle partners ook op de lange termijn leveren in de samenwerking.

3. Rechtvaardige en inclusieve besluitvormingsprocessen. Wil je bereiken dat individuen ook echt als een team gaan acteren? Dan is niks belangrijker om ze vanaf de start te betrekken en mee te laten denken over het plan. Niet alleen krijg je een beter plan als alle speialisten vanaf de start meedenken. Ook zul je zien dat er veel meer commitment is onder de teamleden.
   
   
4. Toezicht op groepsleden, maar organiseer dit niet hiërarchisch (hoofdaannemer – onderaannemer). Wil een team goed functioneren dan is samenwerking op basis van gelijkwaardigheid een must. Tegelijkertijd is een borgingsmechanisme noodzakelijk om te zorgen dat afspraken worden nagekomen. Twee mogelijkheden hierin zijn om teamleden elkaar onderling te laten beoordelen, bijvoorbeeld bij de daily stand. Een tweede mogelijkheid is een gezamenlijke aanvoerder van het team: de ketenregisseur. Hij/zij heeft dan de rol van coach, en niet als traditionele hiërarchische uitvoerder.
   
   
5. Proportionele reacties op gedrag. De ketenregisseur heeft als belangrijke rol, om de teamleden feedback (positief als ook opbouwend) te geven. En om feedback geven onderling te stimuleren. Alleen door elkaar aan te spreken op gedrag kun je verbeteren.
   
   
6. Snelle en rechtvaardige geschillenaanpak. In elke ketensamenwerking kunnen toch tegengestelde belangen opduiken of ontstaan. Belangrijk is dat de ketenregisseur deze rol vervult en hierbij boven de partijen staat. Denk hierbij aan de rol van de voorzitter van de Tweede Kamer. De regisseur draagt zorgt voor het teamgevoel, het proces. En zorgt dat alle belangen eerlijk gewogen worden.
   
   
7. Adequaat mandaat voor zelfbestuur. Een ketenteam kan alleen functioneren als het mandaat voor het nemen van de benodigde beslissingen ook binnen het team ligt. In de praktijk komt nog vaak voor dat teamleden terug moeten naar de moederorganisatie om akkoord te vragen, dit werkt funest voor het teamgevoel en versterkt het gevoel van eigenbelang.
   
   
8. Vergeet niet de ‘dark side’ van samenwerken. Samenwerken kan leiden tot vriendjespolitiek of het gemeenschappelijk afzetten tegen derde partijen. Beide zijn uiteindelijk funest voor de kracht van de samenwerking. Houdt deze onderwerpen daarom transparant op de agenda en voorkom afglijden hierin.

Na de wetenschappelijke uiteenzetting van de bovenstaande principes, zijn wij als deelnemers van het platform ketensamenwerking in discussie gegaan. Zien wij bovenstaande principes terugkomen in succesvolle samenwerkingen? En missen wij deze in samenwerkingen waar het mis ging? Voor mij persoonlijk leuk dat ik toevallig in de discussiegroep terecht kwam met opdrachtgever en ketenpartner SallandWonen. Gezamenlijk kwamen we nog tot een aantal interessante aanvullingen:

• Bij het bepalen van de gemeenschappelijke doelen en identiteit is het belangrijk om de gehele keten mee te nemen. Terwijl in de praktijk dit nog wel eens wordt vastgesteld door de opdrachtgever met de hoofdaannemer.
• Gemeenschappelijke belangen vinden is niet moeilijk:
  •        Continuïteit
  •        Maar zeker ook plezieriger samenwerken!
• Belangrijke voorwaarde is dat de vriendschappelijke manier van samenwerken, het relationele model, goed is geborgd in de organisaties die deelnemen aan de ketensamenwerking. Als jij in jouw eigen organisatie geen cultuur van delen, gelijkwaardigheid en samen winnen hebt gecreëerd, dan is de kans klein dat je dit binnen het ketenteam opeens wel laat zien.
• De keten is zo sterk als de zwakste schakel. Als een individueel teamlid kiest voor eigenbelang, is het risico groot dat andere teamleden ook terugvallen in ‘oud gedrag’
• Gebruik een gezamenlijke risicopot om risico eerlijk te verdelen. Als hier geld verdiend wordt, verdeel dat dan ook eerlijk.